ترجمه ی صناعات ادبی ( کاظم لطفی پور ساعدی)

گروه مترجمین لیان

ترجمه ی صناعات ادبی ( کاظم لطفی پور ساعدی)

هر دو این صنایع ادبی بر این اصل استوار هستند که تشابهی بین دو شیء برقرار میشود و براساس این تشابه معنای نمادین و مجازی شیء مورد تشبیه بر شیء دیگر شامل میگردد . تفاوت بین تشبیه و استعاره اینست که در تشبیه روند شبیه سازی واضح و آشکار است و ادوات تشبیه از قبیل as وlike ، به معنی مثل ، مانند و غیره به کار میرود ولی در استعاره این کار بطور پوشیده و غیر مستقیم انجام میگیرد و نوع و ابعاد تشابه به وضوح بیان نمیگردد و روی این اصل نوعی عدم صراحت و غیر مستقیمی استعاره را همراهی میکند و چنانکه که قبلا بحث شد این بُعد عدم صراحت و عدم قطعیت استعاره و بسیاری از صناعات ادبی است که مانع برداشت یک پیام قاطع از متن ادبی شده و درنتیجه به نوعی ابدیت در سخن ادبی می انجامد . برای مثال در قطعه ی زیر :

,An aged man is but a paltry thing

...A tattered coat upon a stick

(W.B. Yeats, 'Sailing to Buzantium)

"an aged man is a tattered coat" یک استعاره است . و در قطعه ی زیر :

I walked abroad

And saw the ruddy moon lean over a hedge

Like a red-faced farmer

(T.E Hulme, ' Autumn')

"like a red-faced farmer" تشبیه است .

اینک نمونه ای چند از ترجمه ی معیوب استعاره :

.The weeds grew darker green to protect themeselves

(from Steinbeck's The Grapes of wrath)

ترجمه : علفها برای حمایت خود لباسهای سبز تیره به تن کرده بودند.

توضیح : مترجم متوسل به کاربرد استعاره شده ، در حالی که در متن اصلی چنین الگویی وجود ندارد .

.Love, I am full of lead

(Anthony & cleopatra, III,XI)

ترجمه: ای عشق من ، قلبم از اندوه سنگینی میکند .

توضیح : در اینجا مترجم ، استعاره را به غیر از استعاره ترجمه کرده است و نماد "سرب" را نادیده گرفته است.

,For nature crescent does not grow alone

In thews and bulk , but as this temple waxe

The inward service of the mind and soul

.Grows wide withal

(Hamlet:Act I scene III lines 11-14)

ترجمه ی 1 : زیرا در طبیعت تنها رگ و پی یا پیکر نیست که میبالد . به تدریج که معبد تن وسعت می یابد ، مراسم نیایش جان و هوش در آن دامنه ی وسیعتری میگیرد . (به آذین)

ترجمه ی 2 : زیرا مرد جوان فقط جسم و عضلاتش رشد نمیکند بلکه به تدریج هرقدر سنش بیشتر میشود عقل و روحش نیز به همان درجه و نسبت پرورده تر میگردد. (فرزاد)

توضیح: در ترجمه ی 2 هیچکدام از استعاره های Inward service of mind and soul و temple waxes ، nature crescent رعایت نشده است و مترجم تنها به ارائه ی پیام مربوطه بدون عرضه ی مستقیم ایماژ و نمادهای فوق پرداخته است . در حالی که در ترجمه ی 1 پاره ای از این نمادها رعایت شده اند.

مسائلی را که د رابطه با ترجمه ی صنایع ادبی به طور اعم و استعاره و تشبیه به طور اخصٍّ مطرح میشود میتوان در دو سوال خلاصه کرد :

اول اینکه آیا میتوان یک صنعت ادبی را به طور تحت اللفظی و یا به یک صنعت ادبی دیگر، ترجمه کرد ؟ به عبارت دیگر ،اگر در زبان مبدا استعاره بکار رفته باشد مترجم میتواند تنها مفهوم زیربنایی آن را به زبان عادی و بدون بکار بردن الگوی معنایی استعاره در زبان مقصد ارائه کند ؟ برای مثال ، در یکی از قطعات بالا ، در ترجمه ی فارسی استعاره ی an aged man is a tattered coat میتوان عبارت " مرد کهنسال فرسوده و از کار افتاده است " را ارائه نمود ؟ و یا به عوض استعاره میتوان تشبیه بکار برد ؟ مثلا در ترجمه ی فارسی همان استعاره میتوان عبارت " مرد کهنسال همانند کت ژنده و فرسوده ای است " را عرضه کرد ؟ واضح است که پاسخ این سوالات با توجه به بحث ما در مورد نقش ارتباطی الگوهای معنایی منفی است ، زیرا با حذف الگوی معنایی و ترجمه ی تحت اللفظی صناعات ادبی تنها معنای ارجاعی عبارت حفظ میشود و معنا و تاثیر ادبی که الگوهای ویژه ی ادبی بوجود می آورند از میان می روند . بعلاوه چنانچه قبلا بحث کردیم، انواع صنایع ادبی هر کدام نقش ارتباطی مخصوص دارند و هر اندازه هم که مانند "استعاره" و " تشبیه " از نظر این نقش به هم نزدیک باشند از لحاظ میزان تاثیر ادبی ( با توجه به میزان غیر مستقیم بودن روش ارئه ی پیام - رک.3-5) با هم تفاوتهایی دارند و لذا تغییر نوع صنعت ادبی در فرایند ترجمه موجب به هم خوردن تعادل ترجمه ای خواهد شد .

دوم اینکه ممکن است معنای نمادین کلمات به کار گرفته شده در صناعات ادبی در فرهنگ دو زبان مبدا و مقصد با هم یکسان نباشد.وظیفه ی مترجم در چنین مواردی چیست ؟ چنانکه در بالا اشاره کردیم ، در ترجمه ی صناعات ادبی ، مترجم باید معنای نمادین و مجازی کلمات را مد نظر قرار دهد نه معنای ارجاعی آنها را . اگر معنای نمادین کلمه ی اساسی یک صنعت ادبی در دو زبان یکسان نباشد راههایی که پیش روی مترجم قرار دارد به ترتیب ارجحیّت به قرار زیر است :

1) کلمه ی مربوطه را با کلمه ای از زبان مقصد که از نظر معنای نمادین معادل با کلمه ی اصلی است جایگزین نماید . مثلا اگر استعاره ی He is an owl در متن بکار رفته باشد مترجم فارسی میتواند کلمه ی owl را با کلمه ی فارسی دیگری که دارای معنای نمادین کلمه ی owl در انگلیسی است جایگزین کند .

2) در صورتی که مترجم نتواند کلمه ی مناسبی از نظر معنای نمادین معادل زبان مبدا در زبان مقصد پیدا کند میتواند همان کلمه ی استعاری زبان مبدا را در زبان مقصد به طور تحت اللفظی ترجمه کند و بعد در پانوشت معنای نمادین آن کلمه را در زبان مبدا برای خواننده ی زبان مقصد شرح دهد . مثلا استعاره ی He is an owl را باید بصورت " او یک جغد است " ترجمه و در پانوشت اضافه کند :

"owl در زبان انگلیسی نماد ذکاوت و تیز هوشی است."

3) راه سوم ترجمه ی تحت اللفظی صنایع ادبی و یا ترجمه یک صنعت ادبی به صنعت ادبی دیگر است که به عللی که مورد بحث قرار گرفت ، حتی الامکان نباید مورد استفاده قرار گیرد ، زیرا با این کار یکی از شرایط هشت گانه ی معادل ترجمه ای ( تاثیر ادبی ) از میان میرود .

زمینه های فعالیت این گروه جهت ترجمه از انگلیسی به فارسی و بالعکس و ساير زبان ها به شرح ذیل می باشد: انواع متون درسی و دانشگاهی،فنی و مهندسی،مدیریتی و صنعتی،حسابداری،اقتصادی و بازرگاني، پزشکی و دندانپزشکی،حقوقی ، قرارداد های بازرگانی بین المللی ، معاهدات سیاسی ، دادخواست ، صورت جلسات شرکت ها ، پایان نامه ، کاتالوگ محصولات و خدمات ، فرآیند های صنعتی ، تولیدی ، پتروشیمی و صنعت نفت ؛ کتاب ها و مقالات کامپیوتر ، نانوفناوری ، بیوتکنولوژی ، فضانوردی ، روانشناسی ، مدیریت ، ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و جهان، انواع بروشور ، کاتالوگ ، دفترچه راهنما ، روزنامه ، مجلات و ...